Odžaci se prvi put
pominju 1557. ili 1558. godine kao naselje u Bačkoj, koje su osnovali Turci za
vreme ratnih operacija u tadašnjoj južnoj Ugarskoj. Pretpostavke upućuju na to da
se ovde i pre, negde oko 1522. godine, nalazilo selo Kemend koje se pominje u sastavu županije
Bač i na izvestan način je preteča današnjeg naselja. Međutim, u urbanističkom
smislu Odžaci su mlado kolonističko naselje.
Prekretnica u
urbanističkom razvoju dogodila se sa dolaskom prvih nemačkih kolonista. Kao i brojna
druga naselja iz vremena terezijanske kolonizacije i Odžaci su u početnom
stadijumu urbanističkog razvoja (druga polovina XVIII veka) imali četvrtasti
oblik osnove. To je najbolji pokazatelj brzine u kojoj se kolonizacija
sprovodila. Tada nije bilo vremena, niti mogućnosti, za neki drugi vid
urbanistički složenijeg planiranja. Prema nekim izvorima u Vojvodini trećina
naselja pripada ovoj grupi, a najviše ih je u Bačkoj i Banatu.
Detaljan
opis početnog stadijuma u razvoju morfologije dao je 1929. godine Fridrih Loc u svojoj
knjizi „Aus die Vergangenheit der Gemeinde Odžaci“. Ovi podaci predstavljaju
izuzetno bogatstvo za proučavanje urbanističke istorije Odžaka. Već u vreme dolaska
prvih nemačkih kolonista iz Apatina naselje je bilo u izgradnji. Tokom zime 1756.
godine prevezena je neophodna drvna građa - velike grede, prozori, letve, trska
i vrba za povezivanje trske. Oblik prvobitne osnove imao je jasne konture
pravougaonika, čija su četiri ugla izlazila na osnovne strane sveta. Naselje je
imalo četiri dugačke ulice – Crkvenu (Knez Mihajlova), Školsku, Mlinsku
(Svetozara Markovića), Ciglarsku (Železnička) i dva reda - Šumski i Kukuruzni.
Poprečne ulice su bile Somborska, Jurija Gagarina i Vidovdanska (poslednje dve
prema sadašnjim imenima). Bačka ulica i Šanački red (Mostonga ulica) nastali
su tek nakon 1763. godine. Presecanjem glavnih i poprečnih ulica posle svakih pet,
šest ili sedam placeva nastali su kvadrati sa po deset, jedanaest ili dvanaest
kuća.
 | |
| Plan Odžaka iz 1783. godine |
Oblik osnove Odžaka jasno je bio formiran 1783. godine o čemu svedoči i
plan naselja iz te godine.
